۱۸ نتیجه برای صفویه
دوره ۲، شماره ۱ - ( ۱-۱۳۹۱ )
چکیده
ایده باغشهر در شهرسازی غرب به عنوان ایدهای مهم در خلق مجتمع های پایدار و برای ارتباط بیشتر با محیط اطراف، در قرن نوزدهم ظهور کرد و با تحقیق هاوارد به منظور ایجاد تعادل میان زندگی شهر و روستا، در ادبیات شهرسازی آن زمان مطرح شد. این درحالی است که در مشرق زمین، ایده باغشهر، در برگیرنده مفهومی فرا مادی است و به عنوان ایدهای ناب برای ایجاد بهشت زمینی، از قرن شانزدهم مطرح بوده است. در این نوشتار ابتدا خاستگاه شکل گیری باغشهر صفوی به لحاظ فرهنگی، فلسفی و عرفان شیعی و نیز از دیدگاه مسایل سیاسی و حکومتی بررسی شده و در مرحله بعد خاستگاه باغشهر هاوارد که ریشه در اتوپیا و آرمانشهر مطرح در آن دوران و عقاید آن زمان دارد مطالعه شده است. در ادامه اصول طراحی باغشهر هاوارد و صفوی مقایسه شده و سپس خاستگاه های معنوی مؤثر در شکل گیری این دو باغشهر، به عنوان عاملی مؤثر بطور خاص بررسی شده اند. در نتیجه گیری، از مقایسه باغشهر هاوارد با باغشهر صفوی، آشکار می شود که نوع جهانبینی و دیدگاه سازندگان در خلق ایده باغشهر و چگونگی تبلور آن در عصر صفوی و قرن نوزدهم نقش به سزایی داشته است. علاوه بر این نحوه استفاده از نظم گیاه و همچنین کیفیت ارتباطات اجتماعی و همسانی های اقتصادی از عمده ترین تفاوتهای دو باغشهر مزبور می باشند.
دوره ۵، شماره ۳ - ( ۹-۱۳۹۶ )
چکیده
در دوره صفویه، ارتباطات ایران و هند به‌واسطه زبان رسمی مشترک، بیشتر و عمیق‌تر از گذشته شد. دراین دوره ازجمله آثارپدیدآمده در هردو سرزمین، داستان عاشقانه فارسی است. پرسش این است که «آیا داستانهای عاشقانه فارسی در دوره صفویه در ایران و هند، به علت هم‌زمانی، هم‌زبانی و وجود ساختارهای مشابه، شبیه‌اند یا به دلیل محیط فرهنگی متفاوت، از هم تمایز دارند؟» درباره داستانسرایی دردوره صفویه تحقیقاتی انجام شده است، ولی تاکنون پژوهشی درزمینه تأثیر بن‌مایه‌های فکری بر داستانهای عاشقانه فارسی ایران و هند دراین دوره انجام نشده است. در این پژوهش کوشش شده، ضمن تحلیل محتوای داستان‌ها به این پرسش پاسخ داده‌شود. البته فرض این پژوهش براین است که در داستانهای عاشقانه فارسی در ایران و هند، شباهت‌های فراوانی در زبان، ساختار، پیرفت‌های داستانی و خویش‌کاری شخصیتها به چشم می‌خورد؛ ولی باهمه این شباهت‌ها، جهانبینی و نگرش متفاوت به شخصیتها و حوادث داستانی وجود دارد. این تفاوت‌ها عبارتند از: «مرگ عشاق در پایان داستان»، «آزادی دختران در انتخاب همسر»، «نقش‌آفرینی عناصر ماورایی»، «حضور عرفان و تصوف»، «تأثیر جانوران در داستان»، «حضور شخصیتهای هندی» و «استقلال منبع» که به شناخت داستانهای تألیف‌شده در هند وتفاوت آن با داستانهای تألیف‌شده در ایران کمک میکند.
دوره ۶، شماره ۱ - ( ۴-۱۳۸۱ )
چکیده
علت وجودی کشور مفهومی حساس و احیاء شده در جغرافیای سیاسی است. با وجود پیشینه نظریه‌ای گرانقدر و پرسابقه در این زمینه که به اغلب احتمال از فردریک راتزل آغاز شده است، این مفهوم تا آنجا که به مطالعات موردی و مصداقی مربوط می‌شود، ضعیف و کم مقدار است.
در این پژوهش در راستای غنا بخشیدن به این مفهوم، با مطالعه موردی، تلاش شده است تا ریشه و منشأ تکوین و بویژه تداوم بقای ملی دولت ـ کشور ایران بررسی شود.
پاسخ به پرسش علت موجودیت ایران جدید، یعنی دولت ـ کشوری با عمری پانصد ساله و بویژه دلیل استمرار بقای آن با وجود تهدیدهای متراکم و گوناگون، بنای اصلی این تحقیق است.
دوره ۷، شماره ۱ - ( ۲-۱۳۹۴ )
چکیده
حوزۀ عمومی مکانی برای گفت‌وگو و نقد قدرت است که اولین بار آن را هابرماس بهصورت نظری مطرح کرد و پیشینه‌اش را به سالن‌‌ها، قهوه‌خانه‌‌ها و دربار اروپایی رساند. این تصور که شکلگیری حوزۀ عمومی مختص غرب است، درست به‌نظر نمی‌رسد؛ زیرا در دورانی از تاریخ ایران نیز هم‌زمان با غرب، وجوهی از شکل‌های حوزۀ عمومی دیده می‌شود که در دوره صفویه به‌وجود آمده بود؛ اما مسیر تداوم و سیر آن در ایران و غرب به‌دلیل اوضاع تاریخی، سیاسی و اجتماعی متفاوت بوده است. این مقاله با رویکرد جامعه‌شناسی تاریخی و روش توصیفی- تحلیلی، در‌صدد اثبات این است که در غرب حوزۀ عمومی، یعنی نقد قدرت، از دربار آغاز شد و سپس به جامعه راه یافت؛ ولی در ایران بر‌عکس، نقد قدرت و گفت‌وگو دربارۀ مسائل عمومی در جامعه و به‌ویژه قهوه‌خانه‌‌ها شکل گرفت و بعد به حوزۀ دربار انتقال پیدا کرد. هم‌زمان با تسلط قدرت حاکمه، نهاد مذهب (مذهب تشیع) توانست از راه‌های مختلف مانند یافتن عنوان مذهب رسمی کشور و گسترش مناسک شیعی، به قالب حوزۀ عمومی، یعنی جایی که در آن گفت‌وگو و نقد صورت می‌‌پذیرد، درآید. به این ترتیب، حوزۀ عمومی در ایران عصر صفوی تا پهلوی، در قالب حوزۀ عمومی مذهبی جلوه کرد و از دهۀ ۱۳۴۰ آمیختگی میان حوزۀ عمومی سیاسی و مذهبی رخنمون می‌شود.
دوره ۷، شماره ۲۹ - ( ۱۰-۱۳۹۸ )
چکیده
منظومههای قضا و قدر از آن دسته آثاری هستند که در دورۀ زمانی صفویه تا قاجاریه با محوریت تفکر جبری و در قالب طرح یک داستان سروده شدهاند. بیشتر این منظومهها
بهصورت نسخۀ خطی در دست است و تعداد آنها به بیش از ۲۰ مورد میرسد. در این مقاله ۴ نسخۀ چاپی و ۱۱ نسخۀ خطی این منظومهها از دیدگاه بررسی عناصر فرهنگ و ادبیات عامه بررسی شدهاند. با وجودی که منظومههای قضا و قدر در قالب ادبیات رسمی و با محوریت یک موضوع کلامی و فلسفی سروده شدهاند، مشخصههای زبانی و محتوایی آنها ثابت میکند که منبع الهام اصلی این متون، فرهنگ و ادبیات عامه است. نوع برخورد سطحی با موضوع چالشبرانگیز قضا و قدر و عاری بودن متن از استدلالهای پیچیدۀ فلسفی؛ ترویج تفکر تقدیرباوری در این منظومهها؛ بازتاب عناصری از فرهنگ و ادبیات عامه، مثل زبان و بیان ساده؛ وزن عامیانۀ این آثار؛ انعکاس باورهای خرافی مثل اعتقاد به بخت و اقبال؛ توصیف برخی از سنتهای مردمی، بازتاب برخی از رفتارهای عامه و توصیف شخصیتها و
مکانهایی از متن و بطن زندگی عامه از نشانههای تأثیرپذیری منظومههای قضا و قدر در ادبیات عامه است. منظومههای قضا و قدر از نظر بوطیقا و ساختار داستانی نیز کاملاً منطبق با ساختار قصههای عامیانه هستند. ضعف پیرنگ؛ ضعف حقیقتمانندی؛ اهمیت حادثهپردازی؛ شخصیتهای ایستا و قالبی؛ ابهام زمان و مکان و روایت داستان از زاویۀ دید دانای کل از ویژگیهای است که این منظومهها را با قصههای عامیانه پیوند میدهد.
دوره ۸، شماره ۳۵ - ( ۹-۱۳۹۹ )
چکیده
اهمیت قصههای عامه بر کسی پوشیده نیست. این قصه‌ها روایت‌های شفاهی بوده که بعدها مکتوب شدهاند و از نظر نثر داستانی و ساختار متنی اهمیت دارند. دورۀ صفوی از نظر اشتمال بر تعداد بسیاری از این داستان‌ها شایان توجه است. از نظر سبکی درآمیختگی نظم و نثر از ویژگیهای نثر داستانی این دوره است. اشعار فراوانی در نثر داستانی دیده می‌شود که قابلیت تحقیق دارد. از این رو، در این پژوهش از میان داستانهای عامۀ عصر صفوی داستان بوستان خیال یکی از بلند‌ترین داستانهای عامه تألیف میرمحمدتقی الجعفری الحسینی مشهور به خیال احمدآبادی شاعر و داستان‌پرداز قرن دوازدهم هجری در شبه قارۀ هند برگزیده شد. هدف این پژوهش تحلیل اشعار پراکنده در این داستان است که براساس موارد زیر تحلیل می‌شود: ۱. بررسی موضوعات شعری و تنوع بهکارگیری آنها در خلال داستان، ۲. چگونگی بهکارگیری این اشعار در خلال متن و ارتباط آنها با متن داستان، ۳. شناسایی سرایندگان اشعار. روش تحقیق کیفی و کمی و توصیفی ـ تحلیلی است. یافته‌های پژوهش در بخش موضوع بیانگر این است که به ترتیب موضوعات توصیفی، عاشقانه، اندرزی، اجتماعی، انتقادی، حماسی، دعایی، اعتقادی و مدحی بیشترین تا کمترین بسامد را دارند و بر اساس کارکرد میتوان چگونگی
بهکارگیری اشعار را در ارتباط با نثر داستان در چهار بخش تأیید، تأکید، تکمیل و توصیف قرار داد که در بخش تکمیل با ۵۵ درصد، توصیف ۳۳ درصد، تأکید ۹ درصد و تأیید ۲ درصد
بهترتیب بیشترین تا کمترین میزان را دارا هستند. کوشش داستان‌پرداز بیشتر در بهکارگیری اشعار شاعرانی چون صائب، سعدی، حافظ، جامی، مولوی، فردوسی، نظامی، عطار و... است.
دوره ۹، شماره ۲ - ( ۳-۱۳۹۶ )
چکیده
حقوق مالکیت در تحلیل‌های داگلاس نورث نونهادگرا درباره رشد و افول اقتصاد جوامع در دوره‌های مختلف تاریخی نقشی کلیدی دارد. در مفهوم حق مالکیت مسأله حق اعمال انحصار مطرح است، از این‌رو هزینه‌هایی را برای مالک درپی دارد. به نظر نورث حقوق مالکیت تضمین شده‌ای که منافع آن از هزینه‌هایش بیشتر باشد، به همراه دولتی که از این نوع حقوق مالکیت حمایت کند، سبب رشد اقتصادی می‌گردد. هزینه‌های حقوق مالکیت در دوره صفویه به دلیل مسائلی مانند مالیات، مصادره و... اغلب بیشتر از منافع دارایی بوده است. از طرف دیگر دولت صفویه هم مالکیت منابع تولیدی را در اختیار حلقه فرادستان و خصوصاً شاه قرار می‌داد و تلاش می‌کرد تجارت را تحت کنترل خود درآورد. اشکال بسیار مختلفی از مناسبات زمین‌داری در دوره صفویه به وجود آمد که همه آنها یک ویژگی مشترک داشتند: زمین به شاه تعلق داشت. از این‌رو دولت صفویه مانعی بزرگ در توسعه و تکامل حقوق مالکیت بوده است. هرگاه با همین نوع حقوق مالکیت ناکارآمد، امنیتی ایجاد می‌شد، اوضاع اقتصادی بهبود می‌یافت. این مقاله برآن است تا پس از بیان چارچوب نظری، ارزیابی از حقوق مالکیت در دوره صفویه را با توجه به ساختار و هزینه‌های حقوق مالکیت و نقش دولت به روش توصیفی- تحلیلی و براساس اطلاعات کتابخانه‌ای بررسی کند.
دوره ۹، شماره ۳ - ( ۹-۱۳۹۸ )
چکیده
اهداف: تجلی مفاهیم اسلامی و قرآنی در آثار دوره صفویه و قاجار موضوعی بسیار مهم در درک معماری اسلامی ایرانی است. هدف از مطالعه حاضر، نمایش تاثیر قرآن مجید در شکل‌دهی آثار دوره‌های صفویه و قاجار بود.
ابزار و روش‌ها: این مطالعه با استفاده از روش تحلیلی- توصیفی و تحقیقات میدانی به مقایسه تطبیقی نقوش کاشی‌کاری دو بنای مهم از این ادوار پرداخت.
یافته‌ها: یافته‌ها نشان دادند که در دوره صفوی رنگ‌های غالب کاشی‌کاری لاجوردی و فیروزه‌ای و در دوره قاجار زرد و نارنجی بوده است. خط غالب در مجموعه چهارباغ ثلث و کوفی- بنایی و در آستان حضرت شاه عبدالعظیم(ع) نستعلیق بود. در کاشی دوره صفوی نقوش هندسی و گیاهی هر کدام بهصورت مجزا و ساده به کار رفته بودند، ولی در دوره قاجار، استفاده تلفیقی از نقوش گیاهی و هندسی با جزییات فراوان مشاهده شد. همچنین مشخص شد که با توجه به تاثیر هنر غرب بر هنر قاجار، نقوش آن از حالت روحانی خارج شده است و استفاده از نقوش طبیعت‌گرا مانند نقوش انسانی، جانوری، گل‌ها و میوه‌ها تحت تاثیر هنر غربی در هنر کاشی‌کاری معماری ایران به وجود آمدند. همچنین قرآن مجید منبع الهام هنرمندان و طراحان آثار دوران اسلامی بوده است.
نتیجه‌گیری: مروری بر دو نمونه موردی مطالعه‌شده، مسجد- مدرسه چهارباغ و آستان شاه عبدالعظیم(ع) نشان‌دهنده آن است که آیات قرآن مجید را میتوان منشا ایده‌پردازی هنرمند در درک آثار دوره صفویه و قاجار دانست.
دوره ۱۱، شماره ۲ - ( ۱۲-۱۳۹۸ )
چکیده
افکار عمومی مفهومی مدرن و برخاسته از عصر روشنگری وبعد از آن می باشد. این مفهوم اگرچه به معنای امروزی آن تا عصر روشنگری مصطلح نبوده ومورد بررسی علمی قرار نگرفته است، اما قبل از آن نیز وجود داشته و دارای کاربردهای چندوجهی بوده است. مصطلح شدن این مفهوم و سپس بررسی علمی آن برخاسته از بطن جوامع غربی در قرون ۱۸ و ۱۹ میلادی است و کاربرد آن جهت جامعه ایران در قرون ۱۵ و ۱۶ میلادی شاید دور از واقعیت و برخلاف شرایط آن دوره از حیات تاریخی ایران باشد. اما با کمی تأمل در این مفهوم همراه با معنا و کاربست آن در حیات زیسته جوامع اروپائی، می توان وجود آن را در ادوار پیشین تاریخ ایران، از جمله ایران عصر صفوی مشاهده کرد. در این مقاله منظور از افکار عمومی، حوزه عموم یا مردمی است که در جامعه زندگی می کرده اند. این پژوهش با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی و با ابتناءبر منابع کتابخانه ای قصد آن دارد تا به بررسی زمینه های شکل گیری نوعی افکار عمومی در دوره صفویه بپردازد. ازمنظر این تحقیق در بستر اجتماعی دوره صفویه با پیدایش قهوه خانه ها محافلی جهت شکل گیری نوعی افکار عمومی به وجود آمد. علاوه بر این حکومت صفویه جهت جلب توجه افکار عمومی در مکان هایی چون میدان ها و مساجد نیز به نمایش و بازنمایی قدرت ود می پرداخت.
دوره ۱۱، شماره ۶ - ( ۱-۱۳۹۹ )
چکیده
یکی از مباحث اصلی در تاریخ‌نگاری میزان اعتبار شخصی و مرجعیت تاریخ‌نگار است. اهمیت این امر از آنجاست که هر چه میزان اعتبارِ شخصی تاریخ‌نگار بالاتر باشد، میزان اقناعِ مخاطب بهطبع آن بالاتر می‌رود. در این جستار میزانِ تأثیرگذاری تاریخ‌نگار در اقناعِ مخاطب و شیوه‌ها و تمهیداتِ بلاغی و زبانی که به اعتبارِ سخنِ تاریخ‌نگار در جهت باورپذیریِ بیشترِ مخاطب به کار گرفته می‌شده است، موردِ بررسی قرار خواهد گرفت. در این مقاله با بهکارگیری روشِ نقدِ نو ـ ارسطویی برآنیم تا اعتبارِ شخصیِ تاریخ‌نگار و راهبردهایی را که تاریخ‌نگار برای بالا بردن اعتبارِ شخصیِ خود بهکار میبرده است، نشان دهیم. از آنجایی که یکی از کارکردهای متن‌های تاریخی در راستای تحکیم و تثبیت حکومت‌ها نوشته می‌شوند، این متن‌ها آوردگاه استفاده از تمهیداتِ بلاغی و زبانی‌اند. تاریخِ فتوحاتِ شاهی اثرِ امینیِ هروی بهدلیلِ اینکه از نخستین تاریخ‌های نوشتهشده و مؤثر در شکلگیری دولت و ایدئولوژی صفویان است، انتخاب شد، چراکه نقش و اعتبارِ شخصیِ تاریخ‌نگار و شیوه‌های اقناع‌گری وی بسیار اهمیت دارد.
دوره ۱۲، شماره ۲ - ( ۱۲-۱۳۹۹ )
چکیده
چکیده
بسترهای مناسب زیست محیطی و طبیعی، تاریخی، ارتباطی، نظامی، تجاری و اقتصادی از عوامل تحول و پویایی شهر اصفهان از گذشته تاکنون بوده است. روی کار آمدن سلسلۀ صفویه با حکومت شاه اسماعیل و بعدها انتقال پایتخت از قزوین به اصفهان در زمان جانشینان وی ازجمله شاه عباس کبیر (اول) را میتوان عصر طلایی شهر اصفهان دانست. شاه عباس کبیر برای رقابت با حکومت عثمانیان به لحاظ نظامی، اقتصادی، مذهبی و به خصوص معماری و شهرسازی در رشد و توسعۀ اصفهان و آراستن آن به بهترین شکل ممکن کوشید. رشد و توسعۀ شهر اصفهان در زمان دیگر جانشینان شاه عباس کبیر تا عصر شاه سلطان حسین ادامه داشت. با توجه به اینکه بیشتر محققان و نویسندگان شاه سلطان حسین را مسبب اصلی سقوط سلسلۀ صفویه دانسته اند، درنتیجه در ارتباط با معماری و شهرسازی اصفهان عهد وی نیز مطالعۀ جامع و منسجمی صورت نگرفته است. هدف نوشتار پیشرو «بررسی توسعۀ حیات شهری اصفهان در دورۀ شاه سلطان حسین صفوی و تأثیرات سنت وقف بر آن» است. بدین صورت سعی می شود تا به این پرسش ها پاسخ گفته شود که شهرسازی و معماری در دوران شاه سلطان حسین صفویه چه پیشرفتی داشته است؟ و وقفیات چه تأثیری در ساخت وسازهای شهری در دورۀ شاه سلطان حسین صفوی داشته اند؟ در نتیجۀ پژوهش حاضر، که با بهره گیری از روش اسنادی و میدانی انجام شده، مشخص شد که عصر شاه سلطان حسین در زمینههای معماری و شهرسازی عصر پویایی بوده است و در این دوره شهر اصفهان همانند عصر شاه عباس کبیر رشد و توسعه یافت و حتی بناهای شاخص وقفی مانند مدرسۀ چهارباغ خلق شد که با بهترین نمونههای عصر شاه عباس کبیر برابری می کند.
دوره ۱۳، شماره ۱ - ( ۶-۱۴۰۰ )
چکیده
دورۀ صفویه نقطۀ عزیمت ایرانیان برای بنیان نهادنِ دولتِ جدید شمرده شده که در آن نخستین حکومتِ مستقلِ ایرانی پس از اسلام تشکیل شد. اگرچه حکومت صفوی به طور نسبی از توانایی ایجاد نظم و کنترل خشونت و رسیدن به درجاتی از رشد و بالندگی برخوردار بود، اما دیری نپایید که نظم و انسجام اجتماعی با بحران ها و چالش های عمیقی روبه رو شد و درنهایت رو به فروپاشی گذارد. این پژوهش می کوشد تا علل و زمینه های این امر را با استناد به شواهد و دلایل احصا شده از متون و منابع تاریخی، با روش تحلیلی و مقایسه ای و با توجه به الگوی حکومت طبیعی نورث و همکارانش واکاوی کند. یافته های پژوهش حاکی است ویژگی های حکومت صفوی در چهار مضمونِ «ناکامی در ائتلاف سازی پایدار»، «شکست در ایجاد تعادل میان نیروهای اجتماعی»، «ساخت شخصی، غیررسمی و یک‌جانبۀ قدرت سیاسی» و «اقتصاد سیاسی انحصاری و نقض حقوق مالکیت» با شاخص های اصلی حکومت طبیعی شکنندۀ نورث و همکاران هم‌خوانی دارد.
دوره ۱۳، شماره ۱ - ( ۶-۱۴۰۰ )
چکیده
شاه‌عباس صفوی با ایجاد دولتی مقتدر که حاصل سهیم کردن غلامان در قدرت و اعطای مناصب نظامی به آنان بود، قزل باشان و عناصر دارای ابزار خشونت را سرکوب کرد و به‌تدریج در سراسر قلمرو خود امنیت برقرار ساخت؛ راه‌ها نسبتاً امن شد و دزدی، کشتار و راهزنی کاهش یافت و تجارت و حمل‌ونقل مال‌التجاره رونق‌گرفت. برهمین اساس، برخی از مورخان، دورۀ شاه‌عباس را عصر طلایی و زمان شکفتگی اقتصادی دورۀ صفوی قلمداد کرده‌اند. این تصور، معطوف به تغییرات نهادی شاه‌عباس در حوزۀ سیاسی و اجتماعی است که باعث مرکزیت سیاسی، امنیت راه‌ها، ساخت کاروان‌سراها و بازارها، ایجاد شهرها و برقراری روابط بازرگانی با کشورهای‌خارجی شد. اگرچه برای توسعۀ تجارت این اقدامات مطلوب بود و به‌واسطۀ اصلاحات مذکور تحولی‌عظیم در امر تجارت رخ داد و شکوفایی تجاری در کوتاه‌مدت را به‌دنبال داشت، اما بااین‌حال، اصلاحات اقتصادی او به‌گونه‌ای بود که به انباشت بلندمدت سرمایه و رشد پایدار اقتصادی منجر نشد. علت این امر، ناشی از موانع نهادی بود که نورث آنها را به دو دسته محدودیت‌های رسمی و محدویت‌های غیررسمی تقسیم میکند. این پژوهش تغییرات نهادی و اوضاع تجاری و موقعیت بازرگانان در دورۀ شاه‌عباس اول را با توجه به نظریۀ نهادگرایی داگلاس‌نورث مورد بررسی‌وکنکاش قرار داده و تلاش میکند اوضاع اقتصادی ایران عصر شاه‌عباس را با نظریۀ «نونهادگرایی» و برمبنای نظریۀ سازگاری لیندا هاچن بررسی کند.
دوره ۱۳، شماره ۲ - ( ۱۲-۱۴۰۰ )
چکیده
دولت‌های صفویه و قاجار از لحاظ نوع ساخت سیاسی، نهاد حاکمیت و پایگاه اجتماعی دارای ویژگیهای منحصربه‌فردی هستند. از دوران صفویه، ویژگیهای دولت ایرانی مبین نهادها و سنتهای سیاسی سنتی بود. این رویه تا دورۀ جدید و حکومت قاجار ادامه داشت. اما با ورود ایران در اواخر قاجار به عرصه‌های جهانی، دولت نیز متأثر از این ارتباط شد و با روی کار آمدن خاندان پهلوی، حکومت مطلقه شکل گرفت. در این پژوهش به دنبال پاسخ به این سؤال هستیم که دولت‌های صفویه و قاجار به‌لحاظ ساخت سیاسی و پایگاه اجتماعی چه تفاوت‌ها و شباهت‌هایی دارند؟ یافته‌های پژوهش نشان میدهد که به‌لحاظ ساخت سیاسی، دولت در دوران صفویه از نوع پاتریمونیالیسم، اما در عصر قاجار از نوع پاتریمونیالیستی در حال گذار است. لذا هرچند هر دو دارای نهادهای حاکمیت مشابه بودند، اما تحول دولت در این دو دوره که ناشی از تغییرات بافت اجتماعی و طبقاتی در ایران است ساخت قبیله‌ای حکومت را به نوعی حکومت بوروکراتیک هدایت میکند.
دوره ۱۳، شماره ۲ - ( ۱۲-۱۴۰۰ )
چکیده
تبریز نخستین پایتخت صفویان در اواخر دورۀ سلطنت شاه تهماسب شاهد جنبش اصناف علیه دولت مرکزی بود. جرقۀ جنبش از درگیری میان یک قصاب با مأمور داروغه زده شد و به سرعت کل شهر را دربرگرفت. اصناف بدنۀ این نهضت را تشکیل می دادند و پهلوانان رهبری آن را به‌عهده گرفتند. آنان به‌سرعت به سازماندهی نیروها پرداختند و کنشگران را برای اهداف جنبش بسیج کردند. اگرچه منابع آن دوران چندان به این جنبش نپرداخته و وقایع این جنبش اجتماعی را به اختصار بیان کرده اند، کنشگران موفق شدند نیروهای دولتی را از شهر اخراج و برای مدت دو سال تبریز را کنترل و اداره کنند. مقالۀ پیشرو می کوشد تا با شیوهای توصیفی ـ تحلیلی و با اتخاذ چارچوب نظری مبتنی‌بر آراء متفکرانی چون تیلی، زالد و همکاران و کاربست آن در رویکرد تحلیل طبقاتی اریک اُلینرایت به سنخ شناسی و واکاوی جنبش اصناف تبریز بپردازند و ماهیت آن و چرایی و چگونگی وقوع این جنبش را تبیین کنند. مدعای پژوهش این است که جنبش اصناف تبریز، از سنخ جنبش های طبقاتی فرودستان شهری است که در اعتراض به ستم مالیاتی و عدم برخورداری از مواهب اقتصادی راه ابریشم به وقوع پیوست. شکل کنش جمعی این جنبش نیز از نوع کنش های واکنشی با سویه های کنش رقابتی است.
دوره ۱۳، شماره ۳ - ( ۴- )
چکیده
این مقاله دیدگاهها و پژوهشهای محققان مختلف را درباره پل الله وردیخان دربردارد. به طور مختصر، این مقاله بررسی دو موضوع مهم را هدف عمده خود قرار داده است: اول) سازنده پل کیست و منابع در این باره چه میگویند؟ دوم) با وجود خطای فاحش در خصوص تاریخگذاری پل، یعنی زمان آغازین ساخت و انجام آن، پس زمان واقعی آغاز و انجام آن کدام است؟ علاوه بر این دو دیدگاه، ویژگیهای مختلف معماری پل نیز بررسی شده است.
دوره ۱۳، شماره ۴ - ( ۱۰-۱۴۲۷ )
چکیده
بعد جمود دام عده قرون فـى مجال النشاطات الخاصه بالاحادیث اصبحت الارضیه خصبه لذلک فـى فتره حکم الصفویین وقد شهد العالمُ الشیعىُ قیامَ عده تیارات عظیمه تصب اهتمامها لصالح الاحادیث والروایات حیث یمکن مقارنه هذه الفتره من الزمان مع فتره ذوى الکتب الاربعه فـى الادوار التاریخیه الماضیه.لقد بذل علماءُ الشیعه فـى هذه الفتره جهوداً محمودهً فـى مجال کتابه وتألیف شروح علی النصوص القدیمه المرویه وتدوین آثار الروایه الجامعه وتألیف تفاسیر قیّمه للقرآن الکریم وکذلک ترجمه الروایات الوارده عن ائمه اهل البیت (ع) وکل ذلک کان فـى ظل العلوم الحدیثه التـی شهدتها تلک الفتره .
واصبحت ثمار تلک الجهود المضنیه کونها فـى عداد تیار علمى وثقافـى عظیم وبالتالـى سیطرت أجواء الحوار الحدیثى بشکل موسع وتم تألیف دراسات وکتب عدیده فـى مجال الروایات والعلوم الخاصه بها. ومما یمکن قوله حول الاسباب المؤثره التـى ساعدت فـى ایجاد هذا التیار هو الاسباب التالیه: المواجهه مع العثمانیین والرد علی الشبهات المثاره علی الاسلام عموماً والشیعه خاصه، وتواجد علماء الشیعه وقربُهم من الحکام والسلاطین الصفویین و التصدى لبعض المناصب الحکومیه وظهور تیار الاخباریین والازمه بین مختلف التیارات الفکریه، وشعورُ علماء الشیعه بحاجه الی نشر علوم اهل البیت(ع) باللغه الفارسیه وکذلک اتساع رقعه اللغه العربیه فـى هذه الفتره بالذات وبعض الاسباب الاخری. ومن جهه ثانیه فان سیطره الحوار الحدیثى والاهتمام بنشر الاحادیث والروایات فـى برهه طویله من الزمن سجلت نتائج وانجازات یجب الوقوف عندها ومن اهم تلک النتائج فیما یتعلق بالعلوم الدینیه هی:
• توفیر الارضیه لاقامه نهضه علمیه فـى الحقول المختلفه.
• استقراءُ الابعاد المتعدده من جدید للموروث الحدیثی فـی اطار التألیفات المتعدده و المُتَرجمه
• و أخیراً تدوین مصادر رئیسیه و ثانویه لاحادیث الشیعه .
علی ایه حال فانما ترمى الیه هذه الدراسه هو تسلیطُ الضوء علی اهم الاسباب لظهور الحوار الحدیثى وتیار الرغبه والاهتمام بالروایات و نشرها فـى العصر الصفوی وذلک من جوانب متعدده .
دوره ۱۴، شماره ۱ - ( ۱۱- )
چکیده
عبارت تعزیه تداعی‌گر گونه‌ای از ادبیات دراماتیک ایرانی است که میتوان آن را با نمایشهای مصیبت‌آمیز غربی مقایسه کرد، تعزیه تنها نمایش بومی جهان اسلام است.
این سنت نمایشی عمیقاً در شعایر دینی ریشه دارد، نوعی درام آیینی که آمیزه‌ای از باورهای اسلامی شیعی و سنن ایرانی است.
تم اصلی تعزیه شهادت قهرمانانه و تراژدیک سید‌الشهدا حضرت امام حسین (ع) امام سوم شیعیان و یاران باوفای او در صحرای کربلا در سال ۶۳ هجری برابر با ۶۸۰ میلادی است، شیعیان عقیده دارند حضرت امام حسین (ع) جان خود را برای آنها فدا کرد تا در روز محشر شافی آنان گردد.
بنا به عقیده صاحبنظران تاریخی تعزیه و عزاداری در فرهنگ ایرانیان ریشه‌ای دیرینه و عمیق دارد به صورتی که پیش از اسلام نیز گونه‌هایی از تعزیه ایرانی همچون یادگار زر ایران و سوگ سیاوش وجود داشته است.
سنت عزاداری برای حضرت امام حسین (ع) از دسته رویهای اولیه شروع و به مقتل خوانی و در نهایت قالب دراماتیک منجر گردید. در این راستا نسخ، مکان (تکیه) به تکامل نهایی تعزیه کمک نمودند. تعزیه درام تراژیک و گونه‌ای ناب و نمایش یگانه در مورد شهادت حضرت امام حسین (ع) و یاران با وفای اوست.
تأکید این مقاله بر شناسایی و شناخت کاراکتر تعزیه، چگونگی پیدایش، تحول عناصر، رشد و تکامل همه جانبه آن می‌باشد.
هدف این پژوهش بازشناخت تعزیه بر اساس شواهد و دلایلی است که بیانگر اعتبار معنوی این هنر آیینی نزد شیعیان و چگونگی پذیرش آن به عنوان درامی مقدس و ملی است.
سخن آخر آن که، تعزیه نوعی درام آیینی است که نظر و توجه بزرگترین تئورسینها، تاریخ‌نگاران، منتقدان و صاحبنظران تئاتر جهانی را به خود جلب کرده است. این طیف از پیشگامان تئاتر جهان در این نمایش بومی نشانه‌هایی از تئاتر پست مدرن را شناسایی کردند که خود بیانگر اعتبار جهانی و هنری تعزیه است.
