---

پژوهش حاضر به مطالعه چگونگی پردازش واژه مرکب درون‌مرکز هسته‌آغاز در زبان فارسی با توجه به معیار شفافیت معنایی پرداخته است. در این مقاله در پی آن هستیم تا دریابیم که پردازش این نوع واژه‌های مرکب تکواژمحور، واژه‌محور و یا از طریق تجزیه دوگانه است. همچنین، این بررسی نشان خواهد داد که پردازش واژه مرکب درون‌مرکز هسته‌آغاز در زبان فارسی در مرحله فروواژگانی یا فراواژگانی صورت می‌گیرد. این پژوهش شامل دو آزمون آماده‌سازی نهفته است. در آزمون اول، واژه مرکب به عنوان واژه آماده‌ساز و وابسته معنایی و نحوی آن واژه به عنوان هدف آزمون به کار گرفته شده‌اند. در آزمون دوم، واژه آماده‌ساز همان واژه مرکب است اما واژه هدف هسته نحوی و معنایی آن است. در هر آزمون سه حالت به لحاظ معنایی شفاف، تیره، و حالت همپوشی خطی در نظر گرفته شده است. برای تحلیل آماری این آزمون‌ها از مدل‌های آمیخته استفاده شده است. نتایج نشان داده است که در هر دو آزمون تاثیر آماده‌سازی قابل توجهی در دو حالت شفاف و تیره وجود دارد اما این تاثیر برای حالت همپوشی خطی معنادار نبوده است. این مساله نشان‌دهنده این است که واژه‌های مرکب درون‌مرکز هسته‌آغاز فارغ از میزان شفافیت معنایی دستخوش تجزیه واژگانی می‌شوند. در واقع، پردازش واژگانی این نوع واژه‌ها در مرحله فروواژگانی انجام می‌گیرد و تکواژمحور است. همچنین، پردازش معنایی واژه مرکب درون‌مرکز هسته‌آغاز در زبان فارسی در مرحله فراواژگانی صورت می‌گیرد. این مطالعه نشان داده است که به دلیل وجود پیچیدگی‌های خط فارسی نبود تاثیر آماده‌سازی در حالت خطی توجیه‌پذیر است.

 

---

استعاره‌های مبتنی بر نام جانوران در همۀ زبان‌ها و فرهنگ‌ها به­کار می‌رود و می‌توان آن را حتی یک جهانی زبان‌شناختی دانست. هدف از پژوهش حاضر، بررسی کاربرد استعاری نام جانوران در خطاب قرار دادن انسان و مفهوم اولیۀ هر جانور در دو منطقۀ بوشهر و شهرکرد است. در پژوهش حاضر، واژه‌‌های مربوط به خطاب و مفهوم اولیۀ واژه‌های جانوران در گویش منطقۀ بوشهر که در اقلیم گرم و مرطوب جنوب کشور و گویش منطقۀ شهرکرد که در اقلیم سرد و کوهستانی واقع شده است، در چارچوب زبان‌شناسی زیست‌محیطی بررسی می‌شود. برای گردآوری داده‌ها، خطاب و مفهوم اولیۀ نام ۳۵ جانور مختص بوشهر از ۱۰۰ گویشور بومی بوشهر و خطاب و مفهوم اولیۀ ۳۵ جانور مختص شهرکرد از ۱۰۰ گویشور بومی شهرکرد در قالب پرسش‌نامه بررسی و تحلیل شد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که گویشوران برداشت‌های استعاری‌شان از رفتارهای جانوران را برای توصیف خصوصیات گوناگون افراد به­کار می‌برند؛ چنانچه در پژوهش حاضر، گویشوران دو منطقۀ مورد نظر از نام برخی از جانوران به­عنوان خطاب برای افراد استفاده می‌کنند. کاربرد نام جانوران برای توصیف افراد، نشان‌دهندۀ تأمل گویشوران در ویژگی‌ها و خلق‌و‌خوی جانوران محیط پیرامونشان است. از دیگر یافته‌های پژوهش می‌‎توان به تفاوت در میزان خطاب در جانوران مشترک دو منطقۀ مختلف نام برد که محیط پیرامون، نوع و میزان ارتباط انسان و جانوران را می‌توان از مهم­ترین دلایل این تفاوت‌ها برشمرد.
 

---

هدف از پژوهش پیش­رو آن است که یکی از پربسامدترین پسوندهای اشتقاقی زبان فارسی، یعنی «-ی» واکاوی و سویه­های گوناگون ساختاری و معنایی/ کارکردی آن بررسی شود. این پژوهش رویکردی ساخت­بنیاد دارد و در چهارچوب نظری ساختواژۀ ساختی است که می­کوشد به روش توصیفی- تحلیلی الگوهای واژه­سازی را بر پایۀ مفهوم «ساخت» و «طرح‌واره‌های ساختی» تبیین نماید و روابط پایگانی و شبکه­ای میان طرح‌واره‌ها و زیرطرح­واره­ها را به­گونه­ای سامانمند نشان دهد. داده­های این پژوهش برگرفته از پیکرۀ ساختواژۀ خود نگارندگان است که بیش از ۸۰۰۰ واژۀ مشتق و مرکب فارسی را در­برمی‌گیرد. در کنار آن، از کتاب فرهنگ بزرگ سخن انوری (۱۳۸۱) نیز استفاده شده است. یافته­های پژوهش گویای آن است که پسوند «-ی» دارای ۳۸ معنا/ کارکرد گوناگون است؛ بنابراین این پسوند قابلیت چندمعنایی بسیار بالایی دارد و همواره معنا/ کارکردهای تازه‌ای را نیز می­پذیرد. چندمعنایی که در اینجا با آن رو­به­رو هستیم، نه در سطح واژه­های عینی، بلکه در سطح طرح‌واره‌های انتزاعی قابل تبیین است و از این رو آن را چندمعنایی ساختی می­نامند. به سخن دیگر، نظریۀ ساختواژۀ ساختی ما را به برداشت و مفهوم تازه­ای از چندمعنایی می‌رساند که همانا چندمعنایی پایگانی (سلسله­مراتبی) و چندمرحله­ای در سطح ساخت­های انتزاعی زبان است.

---

ابزار ‌صرفی در زبان یکی از ابزارهای مهم در آفرینش طنز کلامی است. در این راستا استفادۀ آگاهانه از فرایندهای ساخت‌واژه در کنار عوامل دیگر، جذابیت ‌هنری آثار طنز را دوچندان می‌کند. پژوهش حاضر به بررسی فرایندهای واژه‌سازی و واژه‌آفرینی در یک‌گونۀ زبانی ساختگی در مجموعۀ طنز شب‌های برره‌ می‌پردازد. این مجموعه از نظر ابداعات و نوآوری‌های زبانی نسبت‌به سایر مجموعه‌های طنز در دو دهۀ اخیر بسیار شاخص است. عامل اصلی خنده و طنز در این مجموعه طنز کلامی است که واژه‌سازی در آن نقش مهمی ایفا می‌کند. برای انجام این پژوهش ۳۵۵ داده از مشاهدۀ ۹۰ قسمت این مجموعه استخراج‌ و در چارچوب بوی (۲۰۰۷) دسته‌بندی شدند. نتایج این بررسی نشان می‌دهد که الگوهای واژه‌سازی و واژه‌آفرینی در این مجموعه از الگوهای‌ جهانی پیروی کرده‌اند. سرواژه‌سازی و پسین‌سازی کم‌ترین میزان کاربرد (۲/. درصد) و فرایند ابداع (۲۸/۲۰درصد) بیشترین میزان کاربرد را داشته‏اند و میزان کاربرد فرایندهای غیرصرفی (۸۳/۶۰ درصد) در این مجموعه از فرایندهای واژه‌سازی و واژه‌آفرینی بیشتر بود.
 

---

وام‌واژه‌ها که از برخورد دو جامعۀ زبانی متولد می‌شوند، می‌توانند کاربردهای گسترده‌ای در گفتار بومیان یک زبان پیدا کنند. گسترش کاربرد وام‌واژه‌ها بسته به عوامل گوناگون زبانی و غیرزبانی متفاوت است. پژوهش حاضر بر آن است تا برمبنای روشی تحلیلی ـ توصیفی کاربرد وام‌واژه‌ها در گونۀ گفتاری زبان فارسی را از سه منظر معنایی، کاربردشناختی و جامعه‌شناختی بررسی کند. بدین منظور ۶۰۰ دقیقه از پیکرۀ گفتاری فارسی دانشگاه الزهرا (س)، شامل ۱۴۰۰۰ جمله به زبان فارسی در ۱۰۰ موقعیت و موضوع مختلف که توسط ۲۴۰ گویشور زن و ۸۰ گویشور مرد به‌کار رفته‌اند، با در نظر گرفتن «حوزۀ معنایی»، «انتزاعی و غیرانتزاعی بودن» وام‌واژه‌ها‌، بسامد کاربرد یا میزان «نفوذپذیری» آن‌ها، و دو متغیر جامعه‌شناختی زبان شامل «انگیزۀ استفاده» از وام‌واژه‌ها و «جنسیت» گویشوران بررسی شده است. نتایج حاصل از مقایسۀ تنوع وام‌واژه‌ها و بسامد کاربرد آن‌ها بر اساس حوزه‌های معنایی مختلف نشان می‌دهد وام‌واژه‌های مربوط به «فعالیت‌های پایه و فناوری»، «روابط اجتماعی و سیاسی» و «گفتار و زبان» بیشترین سهم را در حوزه‌های معنایی وام‌واژه‌‎ها دارند. به‌علاوه، داده‌های پژوهش نشان می‌دهد درصد بیشتری از وام‌واژه‌ها مربوط به مفاهیم و پدیده‌های انتزاعی‌اند و میزان کاربرد این واژه‌ها نیز در مقایسه با مفاهیم و پدیده‌های مادی بیشتر است. از منظر جامعه‌شناختی نیز نتایج پژوهش حاکی از آن است که زنان در مقایسه با مردان بیشتر از وام‌واژه‌هایی که دارای معادل رایج فارسی‌اند استفاده می‌کنند و «پر کردن خلأهای ارتباطی در زبان قرض‌گیرنده» و «ارزش و اعتبار اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و علمی زبان قرض‌دهنده» مهم‌ترین انگیزه‌های کاربرد وام‌واژه‌ها توسط گویشوران زبان فارسی هستند.

 

---

در این پژوهش، براساس تئوری تغییر‌شکل برشی مرتبه سوم معادلات حرکت برای بررسی تغییر‌شکل یک تیر از جنس ماده مرکب باریک و بلند به دست آمده است. تیر با نقص هندسی اولیه بوده و تحت اثر بار ضربه قرار می‌گیرد. ضربه اعمالی توسط جسم صلب با سرعت مشخص و به‌صورت خارج از مرکز و در فاصله معینی از تیر زده می‌شود. معادلات حرکت با استفاده از اصل همیلتون و براساس روابط کرنش-جابجایی غیرخطی ون - کارمن به‌دست آمده‌اند که براساس جابجایی‌ها و به صورت مجموعه‌ای از معادلات دیفرانسیل جزئی غیرخطی وابسته به یکدیگر و در حالت دینامیکی می‌باشند. از روش تربیع دیفرانسیلی تعمیم‌یافته برای گسسته سازی معادلات به‌دست آمده و تبدیل آن‌ها به مجموعه‌ای از معادلات دیفرانسیل معمولی استفاده شده است. روش تکرار نیوتن - رافسون برای حل معادلات جبری غیر‌خطی سیستم بکار برده شده است. در ادامه با حل معادلات حاکم بر سیستم به بررسی تأثیر مقدار نقص هندسی اولیه تیر بر تغییر شکل آن پرداخته شده است. همچنین تأثیر جرم و سرعت ضربه زننده بر تغییر‌شکل تیر بررسی و نتایج حاصل از این تحقیق نشان می‌دهد با افزایش مقدار سرعت اولیه و جرم ضربه زننده، تغییر‌شکل تیر نیز به‌طور قابل ملاحظه‌ای افزایش می‌یابد.