---

در این مقاله گستره و ویژگی‌های رابطه بین ادبیات عامۀ ایرانی و ادبیات مانوی براساس تجزیه و تحلیل روایات مشابه مطالعه و بررسی شده است. به این منظور و با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی در مرحلۀ نخست، سی تمثیل و داستان تمثیلی مانوی از میان قطعات مانوی ایرانی میانه استخراج کرده و سپس در ادبیات عامه به جست‌وجوی نمونه‌هایی پرداخته‌ایم که از نظر کنش‌ها و شخصیت‌های اصلی به آن‌ها شبیه باشند. از میان این تمثیلات، تنها پنج مورد نمونه‌های مشابه در داستان‌های عامه داشتند که تعداد و مشخصه‌های این شباهت‌ها در عناصر ادبی، روایت‌ها و خرده‌روایت‌ها نشان می‌دهد که ادبیات مانوی فرصت حضور بیشتری در ادبیات عامه به‌نسبت ادبیات رسمی داشته است. این حضور شاخص می‌تواند ابزاری کارآمد برای پیگیری مسیری که این روایت‌ها و تمثیلات در میان فرهنگ‌های مختلف طی کرده‌اند، در اختیار ما بگذارد.

---

این پژوهش به بررسی میزان و چگونگی تأثیر ادبیات مانوی بر ادبیات فارسی می پردازد. برای
این کار، ابتدا قطعات تمثیلیِ آثار مانوی به زبا نهای ایرانی میانه بررسی ، و آن گاه به
جست وجوی نمونه های فارسیِ مشابه در میان آثار منثور فارسی پرداخته شد. در این پژوهش
سیوهفت اثر منثور شاخص فارسی، که زمان نگارش آنها پیش از حمله مغول بوده، بررسی
شده است که طیف وسیعی از موضوعات مختلف را دربرمیگیرد. برخلاف انتظار، نمونه های
مشابه فارسی از فراوانی بسیاری برخوردار نبودد و حکایتهایی که از نظر مضمون و ساختار
دقیقاً با تمثیلات مانوی مطابقت کند، فقط در کلیله و دمنه و سندبادنامه وجود داشت. همچنین
به نظر می رسد، حضور نمونه هایی از متون عرفانی، که از نظر مضمون به تمثیلات مانوی
نزدیک اسست، میتواند نمودی از تأثیر غیرمستقیم تفکر گنوسی مانویان در این گونه آثار باشد.