---

مطالعه مقالات علمی، به‌عنوان ژانر اصلی تولیدات علمی و ابزار مهم تبادل اطلاعات در بین اعضای جامعه علمی در طی چند دهه گذشته مورد توجه روزافزون واقع شده است. در گفتمان علمی، ساختار و انسجام متنی ایجاب می‌کند نویسندگان به‌طور مناسب از فراگفتمان و انواع آن شامل فراگفتمان تبادلی و برهم­کنشی و راهبردهای آنها به‌طور مناسب بهره برند. در پژوهش حاضر، با رویکردی پیکره­بنیان و براساس انگاره هایلند به واکاوی مقوله فراگفتمان تبادلی در مقالات علمی پژوهشی فارسی در حوزه علوم انسانی پرداخته می­شود تا از این رهگذر به اهمیت و نقش عنصر فراگفتمان تبادلی در گفتمان علمی فارسی پی برده شود. بدین منظور، تعداد ۸۰۰ جکیده مقاله علمی پژوهشی از ۱۶ حوزه­ علوم انسانی از پرتال جامع علوم انسانی را به‌صورت تصادفی انتخاب کرده و مورد تحلیل قرار دادیم. بررسی داده­ها اهمیت کاربرد فراگفتمان در متن را آشکار می­سازد به نحوی که در میان هر ۱۵ واژه به‌کار‌رفته در مقالات علمی پژوهشی، به‌طور تقریبی، یک نشانگر فراگفتمان تبادلی یافت می­شود. همچنین تجزیه و تحلیل­ پیکره حاکی از آن است که قالب­نماها بیشترین راهبرد فراگفتمان تبادلی استفاده شده در پیکره مورد بررسی بوده و گذارها و ابهام­زداها با فاصله اندکی از آن در رتبه­های بعدی واقع می­شود و نشانگرهای درن­متنی و گواه‌نماها کمترین فراوانی را در پیکره به خود اختصاص می­دهد. در نهایت نیز پیشنهادات و اصلاحاتی برای مطابقت بیشتر انگاره هایلند با ویژگی­های گفتمان علمی فارسی ارائه می­گردد.

---

در پژوهش حاضر که با هدف ارتقای دانش انتقادی خوانندگان انجام می‌پذیرد برآنیم تا نگاه ایدئولوژیک گفتمان-های رقیب را با بکارگیری نظریه تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف در متون رسانه‌ای رمزگشایی کرده و معانی بیش از صورت زبانی را با توصیف و تبیین ساخت‌های زبانی آشکار نماییم. بدین منظور، متونی را با محوریت موضوع اعطای بورسیه‌های تحصیلی توسط دولت دهم برمی‌گزینیم. داده‌های پژوهش حاضر از رسانه مطبوعاتی دو گفتمان رقیب (اصول‌گرا و اعتدال‌گرا) در یک بازه زمانی مشخص (آبان ماه سال ۱۳۹۳) جمع‌آوری می‌شوند. تجزیه و تحلیل داده‌ها حاکی از آن است که نماینده گفتمان اصول‌گرا (روزنامه کیهان) به مراتب بیش از نماینده گفتمان اعتدال‌گرا (روزنامه اعتماد) از ساخت‌های ایدئولوژیک در سطح توصیف اعم از روابط مفهومی واژه‌ها، علائم سجاوندی و ساخت‌های نحوی و گفتمانی (به‌کارگیری استعاره، ساخت های نحوی نشان‌دار و پیش‌فرض‌ها و ...) استفاده کرده‌اند و بدین وسیله سعی در تکذیب گفتمان مورد بحث (تخصیص بورسیه‌های تحصیلی در دولت دهم) را داشته اند در حالی که متون روزنامه اعتماد از بار ایدئولوژیکی کمتری برخوردار بوده و نگارندگان با استفاده از راهبرد کمیت زبانی و ارائه نمونه‌ها و شواهد در جهت تأیید گفتمان مد نظر عمل می‌نماید.