---

نقد تطبیقی امروزه می تواند میزان تعاطی فرهنگ ها و تبادل تفکرات را در حوزه ی ادبیات به منظورآشنایی با اصالت، عمق، غنا و تفاهم های فرهنگی و همچنین دوری از تعصبات و یک جانبه نگری های علمی – ادبی، نشان دهد. بررسی تطبیقی دو متن «داستان فریدون» و «لیرشاه» نشان دهنده ی همسرایی و برهم نمایی های ذهنی دو شاعر توانا در دو فرهنگ متفاوت و لاجرم دو زبان متمایز در دو موضع تاریخی گوناگون است. هر چندآگاهانه بودن یا نبودن این «بنیامتنیت» و برهم نمایی قابل اثبات نیست و هر چند خود نویسندگان و محققان بعدی در این مورد چیزی نگفته اند؛ اما آنچه محرز است حضور و وجود همسرایی ها و یکسانی های آشکار در دو متن مورد بحث است. «همسانی پیرنگ»، «تراژدی بودن»، «انگیزه ها»، «خانوادگی بودن»، «تقسیم پادشاهی»، «حضور سرنوشت و تقدیر»، «حضور عرفان سطحی»، «موازی بودن شخصیت ها»، « کشمکش»، «پیشگویی»، «همسرایان»، «بحران» و... از گزاره های مشترک در میان این دو متن است. بررسی و تحلیل این اشتراکات برای نشان دادن قطعیت «بنیامتنیت» در این دو متن مهمترین هدف اصلی است که در این مقاله پی گرفته می شود.

---

ساخت_­­­گرایان روابط متقابل میان اجزای سازندۀ هر متن را تجزیه و تحلیل می_­کنند تا کوچک­ترین واحد ساختاری آن را کشف کنند. در مقالۀ حاضر به نقد و بررسی ساختار قصۀ «_­کله_­» از قصه­های عامیانۀ لرستان بر اساس نظریات ریخت_­شناسی پراپ می_­پردازیم. به این منظور ابتدا به بحث ساخت_­گرایی و تبیین روش کار پراپ و سپس به بررسی حرکت_­ها و انواع قهرمانان قصه می­پردازیم. این قصه دو_­­­حرکتی است و دو نوع قهرمان یعنی قهرمان قربانی و قهرمان جست­وجو_­­گر دارد. ساختار کلی قصه با اندک جابه­جایی­هایی با الگوی ریخت_­شناسی پراپ مطابقت دارد. ضمن اینکه شاهد تفاوت خویشکاری آخر این قصه با خویشکاری آخر الگوی پراپ هستیم. از آن­جا که هدف ساخت_­گرایی درک جهان_­بینی نهفته در پشت پدیده_­­هاست، در بخش پایانی مقاله با تحلیل بن_­مایه_­­های مهم داستان و مفاهیمی همچون تقدیر_­­گرایی و زروانیسم، باکره_­زایی، تولد غیر_­متعارف و کودک رهاشده، ابعاد اسطوره­ای قصه روشن شده_­­ است

---

روان­کاوان و روان_­شناسان مکاتب گوناگون، قصه_­های پریان را برای مقاصد روان­کاوانۀ خویش تجزیه و تحلیل کردند. برونو بتلهایم از شاگردان مکتب فروید می­کوشد نشان دهد که قصه_­های پریان چگونه با کمک صورت_­های خیالی، فرایند رشد سالم انسان را شکل می_­دهند و گذراندن مراحل این رشد را برای کودک جالب، باورپذیر و مفید می_­سازند. قصۀ «آهوی شل» با بیانی نمادین به کودک کمک می_­کند که چگونه با دو احساس متضاد عشق و نفرت نسبت­به پدر و مادر، کنار بیاید و تصویر چهرۀ مهربان پدر و مادر برای او حفظ شود. ترک خانه از سوی دو کودک به­معنای این است که فردیت و استقلال ذهنی و روانی مستلزم ترک محیط خانه است. فرار از دست دیو، نمادی است از اینکه کودک خطرهای زمان بلوغ را به­صورت موجودات آزاردهندۀ خیالی می­بیند. خواهر و برادر نمادی هستند از اینکه انسان باید گرایش_­های متضاد انسانی و حیوانی را در درون خود یکپارچه کند تا به رشد واقعی دست یابد. بلعیدن خواهر از سوی نهنگ نشان­دهندۀ یک مرگ غیر_­واقعی برای رسیدن به هستی برتر است. پیش_­فرض مقاله این است که «جایگزین_­سازی»، «اصلاح و تلطیف کشمکش_­ها و تعارض­های عمیق روانی»، «فردیت و استقلال هویتی»، «برون_­افکنی روانی»، «یکپارچه­سازی شخصیت»، «نظم_­پذیری ذهنی، روانی و اجتماعی» و «پرورش تخیل» از مهم­ترین کارکردهایی است که می­توان از قصۀ «آهوی شل» انتظار داشت. به این ترتیب قصه_­های پریان توانایی آن را دارند که مشکلات اساسی فرایند بلوغ کودکان را به­شکلی مخیل و با بیانی غیرمستقیم مطرح و در­نهایت، حل کنند.
 

---

 

---

قصه_‏های عامه توانایی آن را دارند تا فرایند رشد، ظرفیت‏های ذهنی و همچنین هوش کلامی کودکان را وسعت ببخشند. در این مقاله به بررسی نوعی از قصه_‏های عامه با عنوان «قصه ‏های زنجیروار» پرداخته می‏ شود و برای نمونه قصۀ «پیرزن»، از قصه_‏های عامیانۀ لرستان، با روش توصیفی ـ تحلیلی و البته کیفی موردبررسی قرار می‏گیرد. پیش‌فرض مقاله این‏ است که قصه‌های زنجیروار می‏توانند حس تعلیق و انتظار کودکانه را بر_‏‏انگیزند و او را برای شنیدن حلقۀ عدی قصه مشتاق ‏کنند و با این شگرد ساختاری، فرایند بلوغ و بسط فکری و شناخت‌شناسی کودک را سرعت ‏ببخشند. نظم و توالی شکلی و البته محتوایی موجود در قصه_‏های زنجیروار موجب می‏شود تا کودک مهارت‏های اجتماعی، جامعه_‏پذیری و شرکت در فرایند کسب هویت جمعی را تمرین کند. در این قصه‏ ها، فرایندهای تجریدی چون خلقت، آفرینش و همچنین نظام احسن و عِلّی حاکم بر جهان، به صورتی زنجیروار و باورپذیر در اختیار کودک قرار می‌گیرد. این قصه ‏ها بیش از هر چیز بر ضرورت آشنایی کودک با فرایند مشارکت در کنش‌های جمعی، کسب هویت مشترک، تقویت روحیۀ تعاون و همکاری اجتماعی، تأکید دارند. از آنجاکه پرورش و تقویت روحیه و بسط شخصیت جمع‏گرا برای کودکان اهمیت زیادی دارد، شایسته است که این_‏گونه از قصه‏ های زنجیروار در مراکز پیش‌دبستانی و دبستانی مورداستفادۀ متولیان آموزش و پرورش قرار گیرد.

---

ضرب المثلها از عناصر فرهنگی غالب در جوامع هستند که علاوهبر اقناع سازی و هدایت ذهنی مخاطبان، میتوانند جریانهای فکری و فرهنگی را تقویت کنند. خصلت کاربردی، همچنین انباشت معنایی و نیز دلالتهای وسیع و فراگیر در ضرب المثلها، موجب میشود تا تأثیرگذاری و نفوذ آنها زیاد باشد و ایستادگی و مقاومت فکری مخاطبان در برابر آنها شکل ضرب المثلی است که میتواند در  »خواهی نشوی رسوا، همرنگ جماعت شو«نگیرد. قلمروهای جامعه شناختی، اقتصادی، تاریخی و ... قابل نقد و تفسیر باشد. ساختار تقابلی، زبان موسیقایی و همچنین کنش های پیدا و پنهانی چون شرط، امر، تحذیر، تهدید در ژرف ساخت، باعث تأثیرگذاری و اشتهار این ضرب المثل شده است. پیشفرض مقاله این است که با توجه به رویکرد ساختارشکنی و اصرار این نظریه بر معکوس کردن جفت های متقابل، میتوان به خوانشی متفاوت از این ضرب المثل دست یافت. خوانشی که با جابه جایی اقتدار و مرکزیت ، خلاقیت و استعداد مترتب بر آن را در تقابل با »فردگرایی« قطب های دوگانۀ ساختاری، برجسته و تمجید میکند. در این مقاله تلاش می شود تا با کاربست نظریۀ  » جمع گرایی « ساخت شکنی و همچنین تحلیل کیفی و آسیب شناختی، به قرائتی دیگرگون و البته امروزیتر از این ضرب المثل دست یافت. ضرورت تغییر در ساخت و بافت این ضرب المثل، نشان دهنده تحرک و پویایی فرهنگی جامعۀ امروز ماست.

---

حوزۀ فرهنگ، میدان همگرایی و تعامل جهان‏‌بینی‏‌ها و ایدئولوژی‏‌هاست. ضرب‏‌المثل‌‏ها یکی از ابزار‏های فرهنگی تأثیرگذار در ترویج، تنظیم و هدایت ایدئولوژی‏‏، جهان‌‏نگری و رفتار اجتماعی سازمان‏‌یافته هستند. آن‌ها هماهنگی جمعی را در کنشگران اجتماعی تقویت می‌‏کنند و موجب همگرایی فکری و فرهنگی، حول یک موضوع مشترک می‌‏شوند. در این مقاله تلاش می‌‏شود تا با روش تحلیل کیفی و توصیف، به این مسئله پرداخته شود که ضرب‏‌المثل‏‌ها به‌عنوان یکی از ابزارهای مورد استفاده در فرهنگ عامه، چگونه به رفتار جمعی شکل می‌‏دهند. پیش‌‏فرض این است که ضرب‌‏المثل‌‏ها با «عقلانی‌‏سازی»، «نهادینه‌‏سازی» و «ساخت‏گرایی»، رفتارهای فردی را با رفتارهای جمعی همسو می‏‌کنند. مبانی و کارکرد ضرب‌‏المثل‏‌ها، نشان‏‌دهندۀ ظرفیت و توانایی آن‌ها برای نظارت و کنترل رفتارهای اجتماعی است؛ انتظار ایفای نقش‌‏هایی چون «هم‌بستگی و تطور همکاری»، «حصول منفعت مشترک»، «تعریف طرح‌‏واره‌‏های رفتاری»، «قاب‏‌بندی»، «اطمینان‌‏آفرینی» و «انسجام اجتماعی» از ضرب‏‌المثل‏‌ها، موجب می‌‏شود تا آن‌ها بتوانند رفتار پراکندۀ مخاطبان را تنظیم و هم‌‏جهت کنند. ضرب‌‏المثل‏‌ها با طرح الگوهای آشنا و نهادینه، «ناهماهنگی شناختی و پراکندگی رفتاری»^۱ افراد را در جامعه محدود می‌‏کنند.
 

---