---

شعر به‌علت برخورداری از زبان ضمنی، وزن، قافیه و آمیختگی عناصر تشکیل‌دهنده آن با احساسات شاعرانه از سخن عادی فراتر است و ازهمین‌رو، ترجمه آن نیز دشوار و گاهی ناشدنی است. دغدغه اصلی مترجم شعر آن است که مشخصه‌های ویژه متن اصلی را تا حد امکان توضیح دهد و متنی شعری را در زبان مقصد بیافریند که تأثیری مشابه متن اصلی بر خوانندگان ترجمه داشته باشد. ازآنجاکه واژگان و عناصر دو زبان کاملاً معادل هم نیستند، به‌ناچار در ترجمه شعر، افت معنی رخ می‌دهد و مترجم باید به‌نوعی این افت را جبران کند. این مقاله درصدد است با رویکرد توصیفی‌تحلیلی به بررسی جایگاه‌های افت معنی و مکانیسم‌های جبران آن در ترجمه شعر معاصر عربی به فارسی بپردازد. به این منظور با بررسی آرای گروهی از صاحب‌نظران حوزه ترجمه درباره افت معنی در ترجمه و راهکارهای جبران آن، به جایگاه‌های افت معنی در ترجمه شعر عربی به فارسی، در سطح آوایی، واژگانی، سبکی و فرهنگی می‌پردازد. برای نمونه ترجمه تعدادی از اشعار معاصر عربی از کتاب شعر معاصر عرب شفیعی کدکنی انتخاب شده است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است مترجم که خود، شاعر و ناقد است، در رویارویی با افت معنی در سطح آوایی، واژگانی، سبکی و فرهنگی کوشیده است با استفاده از راهکار جبران، لحن کلی متن اصلی را حفظ کند و در این راستا از جبران در محل و جبران در نوع بهره گرفته است.
 

---

با نشانه‌شناسی می‌توان جزئیات ساز‌وکارهای بنیادی ترجمه را تجزیه‌وتحلیل کرد. امبرتو اکو از نشانه‌شناسانی است که در آثار گوناگون خود به جنبه‌های نشانه‌ای ترجمه پرداخته است. نشانه‌شناسی امبرتو اکو مبتنی بر چگونگی ترکیب متن با دانشنامه شخصی و فرهنگی خواننده است. ازمنظر اکو، متن دارای دو سطح بیان و محتوا است و در شعر، این جوهر بیان است که بر محتوا غلبه دارد. در ترجمه شعر، جوهر بیان در متن مقصد می‌کوشد، به یک میزان با جوهر بیان در متن مبدأ برابری کند تا بتواند تقریباً همانند متن مبدأ بر مخاطب تأثیرگذار باشد. پژوهش حاضر، با استفاده از شیوه توصیفی تحلیلی و با رویکرد نشانه‌شناسیِ مبتنی بر دیدگاه امبرتو اکو، به بررسی انتقال نشانه‌های شعر آدونیس در سطح جوهر بیانی در فرایند ترجمه به زبان فارسی می‌پردازد و بدین منظور ترجمه امیرحسین الهیاری از شعر آدونیس در مجموعه سه‌جلدی الکتاب گذشته مکان اکنون (۱۳۹۸) بررسی می‌گردد. در سطح جوهر زبانی، واژگان و دستور زبان و در سطح جوهر غیرزبانی جناس، قافیه و ضرب‌آهنگ مورد مطالعه قرار می‌گیرد. دستاورد این پژوهش نمایانگر آن است انتقال نشانه‌های شعر آدونیس در ترجمه الهیاری، در سطح جوهر غیرزبانی نمود بیشتری دارد. الهیاری به‌منظور انتقال نشانه‌های شعر آدونیس در ترجمه، پس از برقراری ارتباط میان جوهرهای گوناگون زبانی و غیرزبانی در متن شعری به مذاکره بر سر آن‌ها پرداخته و با استفاده از اطلاعات دانشنامه‌ای، متنی در زبان مقصد ایجاد کرده که  همانند شعر آدونیس بر مخاطب تأثیرگذار باشد؛ در این راستا گاهی از وفاداری به جوهر زبانی صرف‌نظر کرده است.