---

امروزه جریان توسعه کالبدی شهرها با سرعت بیشتری دنبال می گردد و حاشیه های امروز شهرها جز لاینفک بافت اصلی شهر در آینده نه چندان دور می باشند. رشد فیزیکی نابسامان شهرها در اثر توسعه فیزیکی ناپیوسته و پراکنده و عمدتاً در قالب شکل گیری قطعات منفرد و جدا از هم است؛ لذا تحلیل وضعیت فیزیکی موجود و پیش بینی آینده گسترش شهرها به دلیل تاثیر آن بر سیاست ها و مدیریت منابع شهری و انسانی از اهمیت به سزایی برخوردار است. با توجه به عوامل متعدد موثر برتوسعه فیزیکی پراکنده شهرها، مقاله حاضر میزان رشد افقی کلانشهر تبریز را از دو بعد مساحت و جهت رشد، مورد ارزیابی قرار داده است. روش تحقیق در این مقاله تحلیلی- تطبیقی بوده، و با توجه به سیر تحول الگوی کالبدی- فضایی کلانشهر تبریز در طی دوره زمانی ۱۳۳۵-۱۳۸۵، از مدل انتروپی شانون برای سنجش میزان پراکندگی سطوح افقی شهری و از مدل قطاعی- جغرافیایی جهت تعیین مسیر رشد افقی، استفاده شده است. نتایج حاصل از تحلیل یافته ها نشان داده است که پراکنده رویی ۲ در کلانشهر تبریز اتفاق افتاده و بیشترین میزان آن در محدوده سال ۱۳۷۵ بوده است و جهات گسترش افقی با موقعیت کریدورهای اصلی ورودی منطقه شهری تبریز، بیشترین انطباق را دارند.

---

چکیده- سرریز‌های نعل اسبی مدرن ترکیبی از دو سرریز بیرونی و داخلی است و تعیین پارامترهای هیدرولیکی این نوع سرریزها در طراحی آنها ضروری می‌باشد. در این تحقیق با ساخت مدل فیزیکی سرریز نعل اسبی در ابعاد آزمایشگاهی به بررسی مشخصات هیدرولیکی سرریز‌های "نعل اسبی مدرن" از جمله ضریب دبی، پروفیل جریان و دبی عبوری از سرریز بیرونی و داخلی پرداخته شده است. نتایج تحقیق حاضر نشان داد که ضریب دبی سرریز داخلی (C_O ) با افزایش نسبت هد به طول سرریز بیرونی‌(Lw) برای ۱۱۲≤Lw سانتیمتر، به صورت خطی افزایش می‌یابد. با افزایش نسبت دبی سرریز بیرونی به دبی سرریز داخلی Q_۱/Q_۲ ، ضریب دبی روند کاهشی مابین ۶۵/۰ الی ۳/۰ دارد. با افزایش Lw، میزان دبی عبوری از سرریز بیرونی افزایش و از سرریز داخلی کاهش می‌یابد. سرریز بیرونی با طول ۱۰۰ سانتیمتر دارای عملکرد مناسب‌تری نسبت به سایر Lw ها بوده و در صورت انتخاب آن، به طور میانگین ۳۱ درصد جریان از سرریز داخلی عبور خواهد نمود. سرریز نعل اسبی کلاسیک و مدرن قادر هستند هد روی سرریز را بترتیب به مقدار ۲۸ و ۵۰ درصد نسبت به هد سرریز مستطیلی هم عرض کاهش دهند. بررسی پروفیل سطح آب نشان می‌دهد که با ایجاد سرریز داخلی، پرش دم خروسی که در سرریز نعل اسبی کلاسیک به وجود می‌آمد، از بین می‌رود.
واژگان‌کلیدی: سرریز نعل اسبی مدرن و کلاسیک، ضریب دبی، سرریز داخلی، مدل فیزیکی.