---

بنا بر اصل غنای واژگانی در نظریه بهینگی، محدودیتی بر درون‌داد وجود ندارد و تنوع زبانی در این نظریه به شکل تفاوت در ترتیب بین محدودیت‌ها تعریف می‌شود. این مقاله می‌کوشد با در نظر داشتن این فرضیه که صورت فعلی گویش سورانی در گذر زمان دچار تغییرات کمتری نسبت به صورت‌های فعلی گویش­های اردلانی و کلهری شده است، آن را به‌عنوان صورت اولیه در نظر گرفته و در چارچوب نظریه بهینگی، نمونه­ای از تنوع بین این سه گویش را به شکل تفاوت در ترتیب محدودیت‌ها نشان دهد. بدین منظور، پس از مصاحبه با ده گویشور سورانی، ده گویشور اردلانی و ده گویشور کلهری و به دست آوردن پیکره صوتی، گونه سورانی به‌عنوان درون‌داد برای تابلوهای محدودیتی مختلف در نظر گرفته ‌شد و با توجه به ترتیبی که از محدودیت‌های گویش‌های اردلانی و کلهری به دست آمد، دلیل تنوع موجود مشخص شد. دلیل این تنوع، ترتیب تسلط محدودیت‌های نشانداری بیشتر در کلهری و سپس در اردلانی نسبت به سورانی است.

---

در این مقاله تلفظ کلمات قرآنی در جایگاه وقف بررسی، توصیف و تبیین می­شود. تعمیم توصیفی داده­ها نشان می­دهد که در تلفظ کلمات نکرۀ فاعلی و اضافی، تکواژ نکره و واکه­های افراشتۀ کوتاه نشانگرِ حالت فاعلی (/u/) و اضافی (/i/) حذف می­شوند، و آغازۀ هجای محذوف به هجای پیشین منضم و یک مورا به پایانۀ آن افزوده می­شود و آن را سنگین یا فوق­سنگین می­کند. اما در تلفظ کلمات نکرۀ مفعولی پس از حذف تکواژ نکره، مورای شناور آن به واکۀ افتادۀ نشانگرِ حالت مفعولی (/a/) گسترده و واکۀ افتاده کشیده می­شود. رسایی بالای این واکه در مقایسه با سایر واکه­های افراشته می­تواند دلیل مقاومت آن در برابر حذف باشد. در تلفظ اسم­های مؤنث، تکواژهای سه­گانۀ حالت و تکواژ نکره حذف می­شوند. سپس به­دنبال حذف مشخصه­های فوق­حنجره­ای و ابقای مشخصۀ
حنجره­ای، واج /t/ به [h] تبدیل می­شود. هدف اصلی این مقاله، صورت­بندی الگوی واجی کلمات قرآنی در محل وقف است. روش تحقیق از نوع توصیفی و تبیینی است. بر این اساس،  قواعد واجی قرآنی اجازۀ ظهور هجای سبک در جایگاه وقف را نمی­دهند و به­جای آن، هجای سنگین و فوق­سنگین از طریق فرایندهای حذف و کشش جبرانی در جایگاه وقف ظاهر می­شوند.