تحلیل گفتمانی شعر حافظ براساس مربع ایدئولوژیک ون دایک (تحلیل موردی غزل با مطلعِ «ما نگوییم بد و میل به ناحق نکنیم») | ||
| پژوهشهای ادبی | ||
| Article 2, Volume 21, Issue 85, 1403, Pages 35-66 PDF (533 K) | ||
| Document Type: پژوهشی اصیل (کامل) | ||
| DOI: 10.2634/Lire.21.85.35 | ||
| Authors | ||
| رضا روحانی; المیرا تسلیمی* | ||
| دانشگاه کاشان | ||
| Abstract | ||
| در این مقاله غزلی مشهور از حافظ براساس مربع ایدئولوژیک وندایک (زبانشناس و استاد تحلیل گفتمان) به اجمال بررسی میشود و بر اساس برخی عوامل گفتمانمدار مورد تحلیل و تفسیر صوری و محتوایی قرار میگیرد و تحلیل میشود که چگونه حافظ در ضمن غزلی به صورت تقابلی ویژگیهای مثبت «ما« (حافظ، عارفان) را برجسته کرده، و به طور ضمنی ویژگیهای منفی «دیگران» (طبقات حاکم و مطرح جامعه) را تشخص بخشیده، و صفات منفی «خود» و ویژگیهای مثبت «دیگران» را کم اهمیت جلوه داده است؛ چهار رکنی که از محورهای اساسی نظریۀ وندایک در تحلیل متون و گفتارهاست. هدف اصلی این پژوهش، شناخت بیشتر و مصداقی دیدگاههای اخلاقی-اجتماعی حافظ و روزگار او از لابهلای اشعار است که کم و بیش از دید نظریۀ تحلیل گفتمان انتقادی قابل ارزیابی است. روش این پژوهش توصیفی-تحلیلی (کیفی) است و دادههای آن با استفاده از شیوۀ کتابخانهای انجام شدهاست؛ از جمله نتایج پژوهش این است که با معرفی شیوهها و شگردهای زبانی و بلاغی حافظ در بیان مسائل اخلاقی و انتقادی، دغدغههای بزرگ انسانی و اجتماعی او معرفی شود که با رویکردی اصلاحی، دین مدار و حقمحور انجام میگیرد. حافظ در این راه با استفاده از بیان مستقیم و غیرمستقیم و بهکارگیری واژگان و نحو و شگردهای بلاغی مناسب بویژه به کارگیری هنرمندانه تقابلها و تضادها و انواع کنایات و تناسبات لفظی و معنایی، گفتمان انتقادی خود را شکل داده است. او با برجسته کردن ویژگیهای مثبت ما مثل دوری از بدگویی و بداندیشی و دوری از ناحق و امثال آن از ویژگیهای منفی دیگران مثل بد گفتن و بد شنیدن، بد اندیشیدن و عیبگویی و تهمت زدن، و اهل ریا و غرور بودن انتقاد کرده است. | ||
| Keywords | ||
| تحلیل شعرحافظ; تحلیل گفتمان انتقادی شعر حافظ; نظریه وندایک و شعر حافظ; مربع ایدئولوژیک در شعر حافظ | ||
|
Statistics Article View: 185 PDF Download: 147 |
||
| Number of Journals | 45 |
| Number of Issues | 2,171 |
| Number of Articles | 24,674 |
| Article View | 24,443,847 |
| PDF Download | 17,553,726 |