جستاری در تیپشناسی شاهان در قصههای عامیانۀ فارسی (مورد پژوهانه: سمک عیار، دارابنامه و قصۀ حسین کرد شبستری) | ||
| فرهنگ و ادبیات عامه | ||
| Article 7, Volume 7, Issue 25, 1398, Pages 157-180 PDF (730.15 K) | ||
| Document Type: پژوهشی اصیل | ||
| Author | ||
| امیرعباس عزیزی فر* | ||
| دانشگاه رازی کرمانشاه | ||
| Abstract | ||
| این جستار در پی تبیین مفهوم «تیپِ» شاهان و گزارش کردارهای آنان است تا نقش آنان را در پیشبرد قصه بازنمایی کند. روش مطالعه از نوع کتابخانهای و کیفی بر حسب تحلیل محتواست. ملاک گزینش این قصهها، علاوه بر شهرت، طیف وسیع خوانندگان، اقبال عمومی و بسامد حضور شاهان است. پس از بررسی این قصهها دریافتیم که شاهان غالباً بر حسب نوع نگرش گزارشگر قصه، در دو اقلیم ایرانی و غیرایرانی قرار میگیرند و بسته به فضای کلی قصه و درونمایۀ آن، سیمای شاهان گزارش میشود. درونمایۀ هر قصه علاوه بر اینکه بنمایۀ خاصی میطلبد، قهرمانان و تیپهای خاصی را نیز اقتضا میکند؛ مثلاً قصۀ سمک عّیار که دارای بُنمایۀ عیاری است، قهرمانان آن بیشتر عیاران و پهلوانان هستند و حتی کُنش شاهان برحسب نقش و کارکرد این تیپ شناخته میشود. دارابنامه دارای بُنمایۀ اساطیری ـ حماسی است و لذا رفتار و کردار شاهان فخیمتر، حماسیتر و در مواردی اساطیری است. حسین کرد نیز داستانی پهلوانی ـ مذهبی است. فرض ما بر این است که قصهپردازان در خلق تیپهای قالبی همچون شاه و درباریان و دیگر قهرمانان، در پی ضابطهمند کردن و قانونمند کردن ساختار جامعهاند؛ به عبارت دیگر آنان در پی ایجاد یک چارچوب قطعی و مسلماند که تخطی از آن، مشکلآفرین و گاه خطایی بخششناپذیر است. از منظر بسامد «تیپ»ها، با مطالعۀ قصههای مورد پژوهش به این نتیجه رسیدیم که «درباریان»، بهویژه شاه و خانوادهاش و وزیران، بیشترین بسامد و حضور را دارند و بیشتر قصهها با حکایت «شاه» یا «شاهزادهای» آغاز میشود. در این قصهها حس شدید میهندوستی و ایرانیگرایی دیده میشود؛ به همین دلیل تیپ شاهان ایرانی در این قصهها بسیار لطیفتر، رئوفتر، انسانیتر، مردمدارتر، عادلتر و خردمندتر از دیگر هممنصبان غیرایرانیشان تصویر شده است. دارابنامه بیش از دو قصۀ دیگر حماسیتر است و تیپ شاهان فخیمتر و مطنطنتر و تاریخیتر تصویر شده است، در حسین کرد شاهان چندان حضور ندارند و کنش چندانی به انجام نمیرسانند. | ||
| Keywords | ||
| قصۀ عامه; تیپ; شاهان; سمک عیار; دارابنامه; حسین کرد شبستری | ||
| References | ||
|
| ||
|
Statistics Article View: 182 PDF Download: 82 |
||
| Number of Journals | 45 |
| Number of Issues | 2,160 |
| Number of Articles | 24,572 |
| Article View | 19,800,399 |
| PDF Download | 15,998,418 |